Αύγουστος και διακοπές, με τα σχολεία να μοιάζουν τόσο μακρινά – κι όμως, είναι μόλις ένα μήνα μακριά. Για πολλούς η διαδικασία είναι ομαλή και προβλέψιμη – για άλλους όμως μπορεί να γίνει μαρτύριο. Πως μπορούμε να προετοιμαστούμε, για τι συμπεριφορές πρέπει να προσέχουμε και πώς να πολεμήσουμε αυτό τον αιώνιο εχθρό της απόδοσης το άγχος;
Το να πηγαινει ένα παιδι στο σχολειο είναι συνήθως μια συναρπαστική και απολαυστική εμπειρία. Για μερικα παιδιά όμως είναι μια διαδικασία που συνοδεύεται από υπερβολικό φόβο ή ακόμα και πανικό. Για τους γονείς σημάδια ανησυχίας είναι όταν το παιδί δείχνει υπερβολική ένταση στις συμπεριφορές του, προσποιείται τον άρρωστο ή παρακαλεί να μείνει στο σπίτι για την παραμικρή ενόχληση ή δικαιολογία.
Το να μην θέλει ένα παιδί να πάει στο σχολείο είναι πιο συχνό σε παιδιά 5-7 και 11-14 ετών, που είναι ηλικίες στις οποίες τα παιδιά αντιμετωπίζουν νέες προκλήσεις. Πρέπει βέβαια να σκεφτούμε ότι ο φόβος αυτός, όταν μιλάμε για τις πρώτες μέρες στο σχολείο, δεν έχει να κάνει με το σχολείο καθ’εαυτό αλλά με τον φόβο που νιώθει ένα παιδί ξέροντας ότι αφήνει το ασφαλές περιβάλλον του σπιτιού και της οικογένειας. Είναι πολύ δύσκολο για τους γονείς να αντιμετωπίσουν αυτόν τον πανικό και την άρνηση του παιδιού να πάει στο σχολείο, αλλά υπάρχουν αποτελεσματικοί τρόποι για να καταπολεμήσει κάποιος αυτούς τους φόβους.
Η άρνηση του παιδιού να πάει στο σχολείο συχνά ακολουθεί μια περίοδο στο σπίτι κατά την οποία το παιδί έχει έρθει πιο κοντά στους γονείς, όπως το καλοκαίρι, μια περίοδος διακοπών, ή μια σύντομη ασθένεια του παιδιού. Μπορεί επίσης να έπεται μιας κατάστασης που προκάλεσε έντονο άγχος, όπως ο θάνατος κάποιου συγγενή, μια αλλαγή σχολείου, ή μια αλλαγή κατοικίας.
Το παιδί μπορεί να παραπονιέται για πονοκεφάλους, πονόλαιμο, ή πόνο στο στομάχι λίγο πριν την ώρα της αναχώρησης για το σχολείο. Η «ασθένεια» υποχωρεί από τη στιγμή που επιτρέπουμε στο παιδί να μείνει στο σπίτι και ξαναεμφανίζεται ως εκ θαύματος το επόμενο πρωινό πριν το σχολείο. Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί φυσικά, ξεκάθαρα το παιδί να αρνηθεί να φύγει από το σπίτι.
Παιδιά που διακατέχονται από άγχος πιθανόν να :
- Νοιώθουν ανασφάλεια μένοντας μόνα σε ένα δωμάτιο
- Δείχνουν συμπεριφορά «προσκόλλησης» προς τους γονείς
- Ανησυχούν υπερβολικά και να φοβούνται για κάτι κακό που θα συμβεί στους γονείς τους ή στον εαυτό τους.
- Γίνονται «σκιά» του πατέρα ή της μητέρας στο σπίτι
- Έχουν δυσκολία στο να κοιμηθούν
- Έχουν εφιάλτες
- Έχουν υπερβολικούς, παραλογους φόβους που αφορούν ζώα, τέρατα, διαρρήκτες που πιθανόν να μπουν στο σπίτι, κ.α.
- Φοβούνται να μείνουν μόνα στο σκοτάδι, ή
- Έχουν ξεσπάσματα με φωνές όταν αναγκαστούν να πάνε στο σχολείο.
Τα πιθανά μακροχρόνια αποτελέσματα είναι σοβαρά για ένα παιδί με επίμονους φόβους. Το παιδί μπορεί να αναπτύξει σοβαρά εκπαιδευτικά ή κοινωνικά προβλήματα αν μείνει μακριά από το σχολείο για εκτεταμένες περιόδους.
Εφ’ όσον ο πανικός προέρχεται από το γεγονός ότι το παιδί εγκαταλείπει το σπίτι παρά το γεγονός ότι πηγαίνει στο σχολείο, η συμπεριφορά του εκεί είναι διαφορετική, δηλαδή είναι συχνά ήρεμο. Η άρνηση ενός μεγαλύτερου παιδιού ή ακόμα και εφήβου να μην θέλει να πάει στο σχολείο είναι γενικά πολύ σοβαρότερο πρόβλημα και χρειάζεται πολύ προσεκτική αντιμετώπιση.
Ας δούμε λοιπόν λίγο περισσότερο την ουσία του θέματος – γιατί μερικά παιδιά αποφεύγουν το σχολείο ;
- Κάποιος πιθανόν να τα ενοχλεί ή να τα χτυπά
- Προβλήματα με το δάσκαλο
- Προβλήματα με φίλους
- Οι σχολικές εργασίες είναι εύκολες και βαρετές
- Οι σχολικές εργασίες είναι δύσκολες και φέρνουν απογοήτευση
- Μαθησιακές δυσκολίες
- Αλλαγές στο σπίτι
- Το να μην θέλει να αποχωριστεί έναν από τους γονείς
- Δειλία
- Το να νοιώθει νευρικό για ένα καινούριο σχολείο
- Να νοιώθει άγχος για το ότι θα πάει σε μια καινούρια τάξη
- Να νοιώθει άγχος για ένα συγκεκριμένο τύπο κατάστασης (τεστ, να βγει στον πίνακα κτλ.)
- Βίαια συμπεριφορά από άλλους
- Παρενόχληση
Τα σημάδια που πρέπει να προσέξουν οι γονείς και που είναι χαρακτηριστικά ενός παιδιού που διακατέχεται από αγχος είναι πονοκέφαλοι, χρόνιοι στομαχόπονοι, αυπνία, κούραση, δυσκολία στο να πάρει αποφάσεις, φόβος στο να μείνει το παιδί μόνο του σ’ ένα δωμάτιο, ανησυχία για την σωματική του υγεία ή πιθανο τραυματισμό, ανησυχία για τραυματισμό ή αρρώστια των γονιών, εφιάλτες, νευρικά ξεσπάσματα με φωνές όταν αναγκαστεί να πάει στο σχολείο.
Πως μπορούν να βοηθήσουν γονείς και δάσκαλοι ; Υπάρχουν αρκετοί τρόποι. Συνοπτικά αναφέρουμε τους παρακάτω :
- Μην πείτε απλά στα παιδιά ότι πρέπει να πάνε σχολείο. Δώστε τους ένα λόγο! Εξηγήστε τους ότι το να πάνε στο σχολείο θα τους δώσει ευκαιρίες να μάθουν και να κάνουν καινούρια πράγματα.
- Βοηθήστε ένα ντροπαλό παιδί να κάνει φίλους. Ενθαρρύνετε το να γραφτεί σε μια ομάδα, ή να πάρει μέρος σε μια δραστηριότητα μετά το σχολείο.
- Δώστε στο παιδί παραπάνω βοήθεια αν έχει προβλήματα στο σχολείο.
- Να είστε ενήμεροι για κάθε περίπτωση εκφοβισμού του παιδιού από συμμαθητές και μιλήστε στους δασκάλους αν το πρόβλημα χρονίζει.
- Προσπαθήστε πάντα να είστε εσείς που παίρνετε το παιδί από το σχολείο, ή είστε σπίτι όταν γυρίζει, ειδικά σε περιόδους άγχους.
- Αφιερώστε κάποιο χρόνο στο παιδί, κάθε μέρα.
- Ενθαρρύνετε το παιδί να τρώει υγιεινά και να ασκείται. Μειώστε το χρόνο της τηλεόρασης και του Η/Υ αν χρειάζεται.
Φυσικά υπάρχουν και αρκετά πράγματα που το ίδιο το παιδί μπορεί να κάνει προκειμένου να μειώσει το άγχος που του προκαλεί το σχολείο, όπως το να καταλάβει ότι πρέπει να μιλάει ανοιχτά για τα προβλήματα του, τόσο σε γονείς όσο και σε δασκάλους, και να καταλάβει ότι έχει τη δύναμη να αλλάξει κάποια πράγματα που τον ενοχλούν.
Τα προβλήματα που μπορεί να δημιουργήσει το άγχος μέσα στην τάξη είναι πολυάριθμα και μπορεί να είναι είτε προβλήματα συμπεριφοράς είτε προβλήματα μειωμένης απόδοσης. Είναι λογικό ότι ένα παιδί που διακατέχεται από άγχος, πάσχει από έλλειψη συγκέντρωσης. Η έλλειψη συγκέντρωσης αυτή θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε κάποια προβλήματα κατανόησης του μαθήματος, η οποία με τη σειρά της οδηγεί σε μειωμένη απόδοση και ακόμα περισσότερο άγχος. Δημιουργείται λοιπόν ένας φαύλος κύκλος, δύσκολο να σπάσει αν δεν ξεκινήσουμε από την αιτία.
Πρέπει να έχουμε υπ’όψιν μας ότι ένα παιδί θα αντιδράσει διαφορετικά στο να του γίνει έλεγχος για το μάθημα στο σπίτι από τους γονείς, διαφορετικα μέσα στην τάξη από το δάσκαλο, διαφορετικά αν χρειαστεί να βγει στον πίνακα και να αποδώσει μπροστά σε όλη την τάξη, και διαφορετικά σε ένα διαγώνισμα. Όλες αυτές οι διαφορές της απόδοσης οφείλονται στο άγχος και είμαι σίγουρος ότι πολλοί γονείς και σχεδόν όλοι οι εκπαιδευτικοί έχουν αντιμετωπίσει παιδιά που διαβάζουν πάρα πολύ, προσπαθούν πάρα πολύ δείχνουν όμως μεγάλη αδυναμία ή «παγώνουν» όταν έρθει η ώρα να εξεταστούν ή να γράψουν ένα τεστ. Συχνή απορία των γονιών το «Αφού είχε διαβάσει..» Να υποθέσουμε ότι τα ξέχασε ; Πολύ πιθανόν εφ’ ‘οσον το άγχος επιδρά αρνητικά τόσο στη συγκέντρωση αλλά και στη μνήμη.
Φυσικά αυτό που θέλουμε στην τάξη δεν είναι ένα παιδί χωρίς άγχος – ούτως ή άλλως είναι ανέφικτο, εφ’όσον το παιδί βιώνει την εκπαιδευτική διαδικασία σαν ανταγωνιστική και σαν άμεση συνδεδεμένη με την προσωπική του αξία – θέλουμε όμως ένα παιδί που να έχει το άγχος που του χρειάζεται για να τον παρακινεί να δουλέψει στο μέγιστο των δυνατοτήτων του χωρίς ποτέ να του γίνεται τροχοπέδη. Θέλουμε ισορροπία. Η οποία για κάθε παιδί βρίσκεται σε διαφορετικό μέτρο και βαθμό. Και είναι μια ισορροπία για την οποία και ο μαθητής και ο δάσκαλος και οι γονείς αξίζει να προσπαθήσουν.
Λάζαρος Κ. Αλεξάκης, Β.Α., M.Ed.
Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος.